Sannadka tegey iyo midka soo socda

 

Sannadka aan ka hadlayaa waa mid waxyaaba badan oo is diidaya wada huwan, waa sannad aan horay loo sii sahmin sidii la moodayeyna aan noqon, waa tira buuxda oo weliba isku soo noqota siduu u qoran yahay 2020 sidaa darteed ayey dad badani ku sii tala galeen munaasabado dhowr ah. Qaar baa aroosyadooda ku aaddiyey si uu ugu noqdo mid ku suntan tiro aan dhawaanahan la arki doonin. Qaar kalaa safarro dalxiis sii carbuuntay weliba lacago fara badan sii bixiyey si halka ay tegeyaan aysan uga buuxsamin, sannadguurayaal dhowr ah baa la sii qabanqaabinayey oo loo diyaargaroobayey. Sannad aan sahlaneyn ayuuse noqday oo cudur safmar ah oo aan horay loo arag mid la mid ah ayaa soo kordhay, magac markii la maqlo in badan la xusuusan doono ayaa halkaa ka soo baxay taariikhdana galay, Korona Fayras iyo COVID19 ayey dheguhu naceen, dunidii way kala xirantay barnaamijyo aan tira yarayna waa laga booday, farriimo argagax badan xambaarsan ayaa mar walba dadka dhegahooda ku soo dhacayey. Dadyow badan oo aanu ka mid nahay ayaa afafkoodu ku soo kordheen eraybixinno cusub, afxir ama afdabool, safmar iyo kuwa la mid ah ayey warbaahintu aad u adeegsatay markii ugu horreysay.

Waa sannadkii kala xiranka, sannadkii af daboolka, kala fogaashaha iyo gacma dhaqashada, sannadkii tirada bukaanka iyo dhimashada badnaa, sannadkii shaqo la’aanta iyo welwelka. Hase yeeshee waa sannad ku astaameysan iska warqab, is taakuleyn iyo gargaar, sannadkii isku damqashada badnaa.

Waxbarashada ayaa ka mid ah meelaha uu aadka u saameeyey Koronuhu oo qalabka teknoolojiyada sida Zoom ayaa aad loo adeegsadaa sidoo kalena shaqaalaha ayaa la faray in ay guryahooda ka soo shaqeeyaan inta suurtagalka ah. dhaqaale ahaan iyo farsamo ahaanba waxaad mooddaa in taa laga helay oo la filayo waxbarashada qaarkeed iyo shaqooyinka aan muhiimka ahayn in goobta shaqo la yimaado, adeegsiga teknoolojiyada ay sii socon doonaan.

Su’aasha soo noqnoqota oo dadku isweydiiyo ayaa ah “wax ma ka barannay wixii aannu soo aragnay?” Aadanaha ayaa sidiisaba si fudud ku ilaawa waxa soo mara farxad iyo murugaba, haddana ku celceliya in la doonayo isbeddel bulshadu ku dhaqaaqdo oo ay uga hortagto aafooyinka ay gacmahooda ku keensadaan, iyo deegaanka oo aysan ugu turin. Haddii aad ka mid tahay dadka doonaya isbeddelkaa horta naftaada ka bilow, markaa waayi meysid kuwa kaloo kula qaata go’aankaas. Sabanku ma xumaado dhibaato adduunna waa joogto, mana habboona in sabanka la shareysto.

Sannadka xiga ayaa loo sii saadaaliyey in uu ahaanayo sannadkii rajada, sannadkii soo kabsashada, sannad aad loo dhararayo oo aad mooddo in dadka loo sii sheegay in cudurkii safmarka ahaa uu dhammaanayo haddii la gaaro 2021. Eebbaa og siduu noqonayo, waxaana ka baryayaa in uu inooga dhigo mid barwaaqo, caafimaad iyo horumar leh. Aamiin.

  

Cabdiraxmaan Maxamed Abtidoon    

Lixdan sano kadib iyo baadigoob cusub Soomaaliweyn

Lixdan sano ayaa laga joogaa madaxbannaanidii iyo midowgii labadii gobol ee dhulweynihii Soomaaliyeed. Lixdan sano oo xammaasad iyo kalgacayl, dhib iyo dheef, dhisid iyo dummin, cuqdad iyo isu beer nuglaan ah ayey soo martay. Dib ugu noqon maayo wixii dhacay lixdankaas sano ee maanta xuskeedii la joogo, waxaanse jeclahay in aan kor xaadin yar ku sameeyo maalmihii xorriyadda la gaaray iyo wixii shacabka walaalaha ahi raadinayeen iyo aayaha Soomaaliweyn siduu noqon karo.

Waxay ahayd markii kalgacaylka ummadda dhex yiillay uu gaaray heerkii ugu sarreysay, saancaddaaluhii markuu tago ladnaan iyo liibaan, bashbash iyo barwaaqo, hiigsi iyo horumar ayey ku taamayeen bulshadii markaa joogtay. Kuma aysan qanacsanayn israac laba qeyb oo markii horaba la kala jaray oo keliya, wuxuuse yoolku ahaa in la wada baadigoobo saddexdii kale oo laga dhabeeyo xiddigtaa shanta gees leh ee calanka ku dhextaal, xiddigtaasoo matasha shanti qeybood ee saancaddaalihii ku soo duulay geyigu u kala qeybiyey, “Saddexdii maqnaana way soo socdaan” ayaa laabta lagu hayey.

Lixdankaa sano oo aan badnayn haddana aanan yarayn guulihii la gaaray waxaa ka mid ahaa, midayntii dadkii walaalaha ahaa ee la kala qaybiyey tababarro kala duwan kala qaatay, afka loo adeegsanayey maamulku kala duwanaa, sharciyadii lagu kala maamulayeyna ay kala duwanaayeen, masaafado dhaadheerna isu jiray ayaa la isku soo dhaweeyey, af qura oo ah koogiina sameystay, is dhexgal bulsho aan horay loo arag uu abuurmay. Soddonkii sano ee ka horreyey qaran burburkii, dawladihii soo maamulay Soomaaliya waxay geed dheer iyo mid gaabanba u fariisteen sidii la isugu raadin lahaa Soomaalidaa isu ooman balse mar walba shaki iyo tashwiish la kala dhex dhigayey welina lagu hayo kala fogeyn iyo cuqdad aan dhammaad lahayn.     

Anigu waxaan ka mid ahay tiro dad ah oo weli aamminsan in yididiilladii Soomaaliweyn weli nooshahay dibna loo yagleeli karo, waa ii muuqataa in Soomaali oo idil maalin uun isu soo hiloobi doonto geed qudha wada hadhsan doonto, calan qudhana wada huwan doonto. Muhiim maaha jiilka riyadaa ka dhabayn doona kuwa ay yihiin iyo waqtiga ay qaadanaysaba. Saaxiibba badan oo aan sheeka wadaag nahay baa markaan soo sheeka qaado Soomaaliweyn igu yidhaahda suurta gal maaha oo ma muuqato, anna waxaan soo qaataa hadal laga soo xigtay Sen. Robert Kennedy oo ahaa “Dadka qaar waxay arkaan wax dhacay waxayna is weydiiyaan siday ku dhacday, aniguna waxaan ku riyoodaa wax aan weli dhicin markaasaan is idhaahdaa maxaa diiday in ay dhacdo?”

Soomaalida waxaa isku xira dhiig, dhaqan, dhul, diin iyo af, waxaa isku haya xabag adag. Way isku naxariistaan oo isku gurmadaan oo ay is haybsadaan wadaagaanna magac aan tirmayn. Waxaan arkaa nuur meel fog ka baxaya oo in la gaaro uu waqtigu innaga xigo uun.

“Waa kii aynu rabnee kifaaxiisa galnee Soomaalaay kulligaa KULMIYAA la sudhee ka daba dhaha”

Cabdiraxmaan Maxamed Abtidoon

a.abtidon@gmail.com

SAFARKAYGII HARGEYSA

Xilli ku aaddanayd abbaarihii xagaagii 1978, ayaa nin aan saaxiibbo ahayn oo aan dugsi wada dhigan jirnay fasax ku tagay Hargeysa, markuu soo noqday ayuu aniga iyo saaxiibbadii kalaba maalin walba inooga sheekeeyaa magaaladaas naga fogeyd masaafo ahaan se qalbigeenna aad u gashay. Shacabka, Gacan Libaax, Naasa Hablood iyo magacyo markaa ina xiisagelinayey ayuu marba mid sheekada soo geliyaa, anna ilaa iyo sannadkaa waxaan ku fekerayey maalin uun in aan tago Hargeysa Hadhwanaag.

Farriin aan helay ayaa ahayd in sannadkan 2018 Shirweynaha Caalamiga ah ee Cilmi Baarista Soomaaliyeed “Somali Studies International Association Conference,  SSIA2018” oo saddexdii sanaba mar la qabto, lagu qabandoono Hargeysa, cid walibana ay u furan tahay in ay soo diyaariso Qorma aqooneed “Paper”. Markiiba waxaan boorka ka jafay mid aan hoary u diyaariyey oo ku saabsanayd Sheeka werinta soomaaliyeed “Storytelling in Somali context”, muddo kooban kadibna Dr. Jaamac Muuse oo ahaa qabanqaabiyaha shirweynaha ayaan ka helay farriin oranaysa “Xaashidaadii waa la aqbalay”. Waa wax Ilaahay isla doonanayee SSIA waxaa la aasaasay isla sannadkaa Hargeysa qalbigeygu gashay ee 1978.

Maalintaan Hargeysa ka degey shucuurtaydu wax la qiyaasi karo ma ahayn, 40 gu’ ayey xusuustaydu dib ugu noqotay iyo maalmihii saaxiibkay inooga sheekayn jiray. Garoonka Cigaal ayaa waxaa igu sugayey Ciise Muuse oo ah nin dhallinyara ah oo furfurnaan iyo dabeecad wanaagsanba leh kana mid ah dhallinta ka hawl gasha Xarunta Dhaqanka Hargeysa, wuxuu ii kaxeeyey hudheelkii aan degi lahaa kadibna I geeyey Xarunta Dhaqanka, oo aan kula kulmay maamulaha Dr. Jaamac Muuse, oo soo dhaweyn diirran kadibna ii sheegay in berrito uu jiro kulan hordhac ah oo ay ka soo qeybgalayaasha SSIA isku baranayaan kuna ogaanayaan wixii farriima ah. Maalintaa xigtay waxaan halkaa ku wada kulannay saaxiibbo hore oo aan muddo is moogeyn, kuwa kalana aan halkaa isku barannay.

“Paper”radii la soo bandhigayey waxay isugu jireen dhaqan, suugaan, aqoonta afafka, sooyaal, arrimaha deegaanka, dhaqaalaha, siyaasadda iyo dhinacya kale oo kala duwan. Kuwa siyaasaddu waxay mararka qaar dhalinayeen doodo kulkulul oo si aqooni ku jrto laysugu fal celinayey, iyagoo u badnaa nadaamka federaaliga ee Soomaaliya, gooni isu taagga Somaliland, xaaladaha Geeska Afrika iyo caalamku siduu u arko. Aqoonyahannada soo bandhigayey qormooyinkooga oo isugu jiray soomaali iyo kuwa aan soomaali ahaynba, ayaa qaybta suugaanta waxaan soo qaadan karaa laba ka mid ah kuwan dambeen ahayn soomaalida. Dr. Martin Orwen wuxuu ka hadlayey gabayga caanka ah ee “Alleyl Dumay” ee uu tiriyey gabyaagii Raage Ugaas. Dr. Orwen oo gabaygaa u beddelay af ingiriisi, ayaa wuxuu ka warramayaa hodantinimada afka soomaaliga, isagoo tusaale u soo qaatay meerisyada kala ah “…iihdayda bixi baa libaax iman la moodaaye” oo ingiriisi ku noqonaysa “So was my wailing hear that they thought it a lion approaching”. Dr. Orwen wuxuu leeyahay af soomaaligu wuxuu leeyahay codad si cad wax u qeexi kara balse aysan sahlanayn in af kale loo beddelo. Iyo meeriska kale ee oranaya “…halkaan aa ka leeyahay Ilaah keliya uun baa oge” oo ingiriisi ku noqonayaa “…only God knows the source of my lamentations”. Labadaa meeris oo ay ku jiraan “iih” iyo aa” waa codad macna sameynaya se ingiriisku ay noqotay in erayo buuxa loo raadiyo si ay macna u sameeyaan. Waxaa kaloo jiray gabar u dhalatay Shiinaha oo arday phd ka ah jaamacadda SOAS oo soo bandhigtay suugaanta dumarka soomaaliyeed, isna barbardhigtay midda dalkeeda hooyo, waxay soo qaadaneysaa heesaha carruurta lagu seexiyo oo ay leedahay hooyada soomaaliyeed waxay ku ciilbaxdaa oo gocashadeeda ku soo gudbisaa suugaantaas, iyadoo ilmaha ammaan badan kadib u sheegta, Ilaah uga abaal naqda in uu siiyey midkii ama middii ay ku ciil bixi lahayd ee u gargaari lahaa, halka hooyada Shiinuhu ammaanta uun ku ekaato.

Sannadkan waxaa ku wada kulamay Hargeysa labada munaasabadood ee Bandhig buugeedka Caalamiga (HIBF) oo ka socday Xarunta Dhaqanka iyo Cilmibaarista Soomaaliyeed (SSIA) oo Jaamacadda Hargeysa ay martigelisay. Qabanqaabiyaasha labadaa barnaamij ee culeykooda leh ee uu ugu horreeyo Dr. Jaamac Muuse Jaamac ayaan oran karaa waxay uga soo dhalaaleen si aqoon, xirfad iyo hal abuurnimaba ay jirto.

Xarunta Dhanqanka ee Hargeysa waa meel ay aad ugu xiran yihiin dhallinyaro fara badan. Waa goob waxbarasho, marti gelisa bandhigyo dhowr ah, lagu kaydiyo hiddaha, dhaqanka iyo farshaxanka soomaaliyeed, waxaad kula kulmi kartaa galab walba abwaanno caan ka ah degaannada soomaaliyeed oo dhan oo ay ka mid yihiin Muuse Cali Faruur, Cabdi Qays, Dacar, M. M. Dheeg, Weji, oo aad ku arkayso iyagoo dhismaha lagu kaydiyo Farshaxanka iyo sooyaalka hortiisa ku shaahaya dhallinyaraduna ay ugu yimaadaan waxna ku weydiiyaan. Waxaase intaa igala mihiimsan sida xaruntu u tahay meel dhallintu ku ballanto iskuna wareystaan. Xaruntan waxaan oran karaa waa midda ugu weyn Geeska Afrika oo ay soomaalidu degto.

Intii aan joogay Hargeysa waxaan la kulamay dad fara badan haddii ay ahaan lahayd kulamadii Bandhig Buugeedka Caalamiga ee Hargeysa, Shirweynaha Cilmi barista Soomaaliyeed iyo kulamo kale oo la igu martiqaaday iyo weliba dad aan gooni gooni ula sheekeystayba. Waxaa hadalkayga inta badan aanan ka maqnayn in aan ku dhashay yaraantaydiina aan ku soo barbaaray Baladweyne, mar walba oo aan magaca magaaladaas soo qaadana dadku waxay la xiriirinayeen heestii  Hadraawi, dadka qaarna su’aalo ay ka mid ahaayeen in aan garanayo gabadhaas Beerlula la yiraa, ee timaheedu boqonta joogaan, badh ku seexaneyso barkaneysana qaar iyo weliba buundada ciyaartee Baladweyne ku taallayba sida ay u ekayd.

Waxaan galbeedka uga baxay Hargeysa, safar gaaban oo aan ku sii maray Abaarso, Arabsiya, Gebiley, Kalabeydh, Dila, Tulli, iyo Goraya Cawl kadib waxaan gaaray Boorama oo Cabdullaahi Jaamac iyo Edna Macallin oo sannad walba halkaa ku qaatay fasaxooda ayaa igu martiqaaday una sabab ahaa in ay tago. Jaamacadda Camuud oo aan booqday ka sokow, markaan arkay magaalada waxaan u marag furay abwaan Hadraawi iyo maansadiisii uu ku yiri “…indhihii basaasow Boorama ma aragteen?”, nasiib wanaag waxaan ku beegmay iyadoo sannad barwaaqa ah dhulkuna cagaaran yahay. Magaalada marka la gelayo waxaad arkaysaa laba buur oo caan ah, ‘Saw’ iyo ‘Sharlaganaadi’ oo aan hees ku maqli jiray.

Waxaan kaloon soo arkay in saameynta magacyada talyaanigu ay ku yeesheen Muqdisho uusan ingiriisigu ugu yeelan Hargeysa. Xamar waxaad ku arkeysay maqaayad lagu magacaabo “Cappucetto Nero”, Shinemooyinka “Centrale” , “Missione” iyo “Equatore”, hotel “Croce Sud” oo ah xiddigga Wadaama Goys ahna halka iminka laga dhisay Muqdisho Mall, cisbitaallada De Martino, Forlanini, kafeega ugu caansanaa magaalada ee “Caffe Nazionale”, “Savoia Centre” iyo qaar kaloo badan. Sidoo kale degaanno koofurta Soomaaliya ayaa wata magacyo talyaani ah sida “Cento quindici” (jento kuwindiji) oo macnuhu yahay 115, kuna taalla Baladweyne, tuulada “Trecento” (tarejento) oo ah 300, una jirta intaas oo kiilomitir Xamar, degaanka kale ee loo yaqaan Halgan oo loo aqoon jiray “Quaranta uno” (kuwaaranta uuno) oo ah 41, waana masaafada u dhaxeysa degaankaas iyo degmada Buulaburte (Buulabarde). Sidoo kale degaanno ka tirsan gobollada Shabeellaha Hoose, Jubbada dhexe iyo Jubbada Hoose ayaa sita ilaa iyo maanta magacyo talyaani ah.

Hargeysa waxay la wadaagtaa magaalooyinka soomaaliyeed ee Geeska Afrika saameynta ay quba joogtu ku yeelatay, waxaadna arkaysaa sida ay u maal gashanayaan gaar ahaan dhanka ganacsiga.

Joogistaydii Hargeysa waxaan bal isku dayey in aan booqdo goobtii ugu horreysay ee laga taago calan soomaaliyeed oo xor ah, waa halkii “…kaana siib kanna saar”, waxaa hadda ka dhisan masjid weyn oo lagu magacaabo Sheekh Ibraahim Dheere.

Ugu dambeyntii xaafadda Shacabka, Gacan libaax iyo Naasa hablood soo arkay, markaan ka soo dhoofayeyna waxaan iri “Hargeysaay kulanti dambe oo xiisa leh”.

Cabdiraxmaan Maxamed Abtidoon

Ruux kaligii ah mucaarad dawladeed ma noqon karaa?

Waayadan dambe waxaa aad u soo kordhaya erayo adeegsigooda dood la gelin karo, waxaan inta badan maqalnaa hebel waa mucaarad, hebelna waa muxaafid, waxaase is weydiin leh maxay kala yihiin?

Erayga mucaarad ha ii dambeeyee waa maxay muxaafid? Eraygu asal ahaan waa carabi mana aha in ruuxu raacsan yahay dawlad, fikrad, ama barnaamij, balse wuxuu u dhigmaa erayga ingriisiga lagu yiraahdo conservative. Eraygan qaabka loo adeegsado wuxuu sax ku noqonayaa in la yiraahdo mu’ayid oo iyaduna ah asal ahaan carabi sidii kii hore oo kale. Haddaanse u soo noqdo eraygii mucaarad oo ah ka soo horjeedid ayaan si qaldan u adeegsannaa waayadan dambe. Ruux mucaarad ma noqdee xisbi ama urur siyaasadeed ayaa mucaarad noqda. Bal dadka dibedaha joogow dalalka aad joogtaan gaar ahaan kuwa reer galbeedka ah weydiiya dadka caadiga ahee aad la kulantaan in ay mucaarad yihiin iyo in kale; way kula yaabayaan ugu yaraan haddii aanba laguugu qoslin, waxaase laga yaabaa in ruuxaas kugu yiraahdo xisbiga talada haya ayaan taageeraa ama xisbiga mucaaradka ah baan taageeraa, laakiin mucaarad kaligii socda waa waqti lumis waxna ma baddali karo.

Cidda markaas talada dal haysa in la dhaliilo hadduu waxqabadkoodu xumaado waa lagama maarmaan oo haddii aan la dhaliilin khatar ayaa ka iman karta, waxaadse arkaysaa in ruux ku yiraahdo anigu mucaarad wax dhisayaan ahay, labadaa eray isma qabanayaan mucaaradnimo iyo wax dhisid, nidaamyada dimoqoraadiga ah ee xisbiyada badan, kuwa mucaaradka ah waxay ku dadaalaan maaha in ay dawladda saxaan ee waa in ay baddalaan iyaga, marka haddii aad mucaarad noqoneyso la imow nidaam baddala kan markaa jira ee adigoo kaligaa ah mucaaradnimadaadu waxay kugu noqoneysaa uun waqti lumis. 

Cabdiraxmaan M Abtidoon

XERA GEEL

Bishii febraayo ee sannadkan 2018 ayaa koox aan ka mid ahaa waxaa lagu martiqaaday in ay ka qaybgalaan bandhig dhaqameed sannad walba lagu qabto magaalada Den Haag ee Netherlands. Bandhiggaas ayaa waxaa loogu yeeraa Freedom Book Fair, balse maaha oo keliya buugeeg waxa halkaa lagu soo bandhigo ee waxaa ku jira filim, warbixinno, dood cilmiyeedyo, sawirro, fan iyo suugaan iyo qaar kale. Waxay ii ahayd sannadkii labaad ee aan ka qayb galo, wuxuuna ka ballaarnaa kii ka horreeyey ee 2017. Markan dambe ayaa soomaali ahaan waxaa igu wehlinayey Boodhari Warsame oo qoraa iyo cilmibaare ah kana yimid Sweden, Maxamed Cartan oo ah aasaasaha iyo maamulaha hay’adda daabacda iibgeysana buugta ee Loohpress kana yimid UK, Farax Goobdoon oo ah gabyaa ku curisa suugaanteena inta badan afka ingriisiga oo iyadana ka timid ingiriiska. Waxaa kaloo ina wehlinayey koox deggen dalkaas Holland, Faaduma Carraale oo soo qabanqaabisa bandhiggaas ayaa waxay ugu yeertay kooxdeenaas Somali Troupes.

Den Haag waa magaalo qurux badan, waxay saldhig u tahay shirkado iyo hay’ado caalami ah, waxay martigelisaa maxkamadda caalamiga ah ee loo yaqaan ICJ. Waa magaalo dhaqdhaqaaq badan aad ku arkayso oo dadku is dhex yaacayo una kala ordayaan danahooda. Intaad joogto waxaa laga yaabaa in aadan shil baabuur oo kugu dhaca aadan ka baqin balse saacad walba waxaad ka baqaysaa in baaskiil kugu dhaco, waase magaalo loo habeeye meela gooni ah oo ay maraan baaskiillada sida dalka intiisa kale, dadka ku cusubse way isku qaldi karaan halka ay marayaa. Sida la ii sheegay dadka magaaladaas iyo guud ahaan dalka Holland oo idil dadka iyo baaskiillada waxaa badan baaskiillada. Waxaa laga yaabaa guri ay ku nool yihiin afar ruux in laga helo lix baaskiil.

Marka uusan bandhiggu socon ayaan kooxdeenu soo marnaa magaalada, waxaan la yaabnay tirada baaskiillada yaalla halka la dhigto (parking), meel walbood marto waxaa tuban tiro baaskiillo ah, meelaha qaarna sida goobaha tareenka laga raaco waxaad ku arkeysaa boqolaal iyo boqolaal weliba loo sameeyey dabaqyo la dhigto.

Waxaa la inoo sheegay in aad loo xado baaskiillada oo aad ku heleyso lacag aad u jaban haddii kaagii la xaday. Tirada, meelaha la dhigto qaarkood aad mooddo xero yar iyo sida loo kala qaado (ama loo kala xado) ayaa saaxiibkay Boodhari wuxuu magaalada siiyey magaca Xero geel, isagoo ula meel dhigay sida ay soomaalidu u manaafacaadsato geela, xeradiisa iyo sida loo kala qaado ama loo dhaco.

Dan Haag oo loo yaqaan magaca kale ee ah The Hague waa magaalada saddexaad ee ugu weyn dalkaas Netherlands waxay ka mid ahayd meelihii la keeni jiray dad afrikaan ah oo la daawan jiray xilliyo hore. Cilmibaare Boodhari Warsame oo ku raad joogay dadkaas kuwoodii soomaalida ahaa ee la keeni jiray carwadaas ayaa wuxuu soo helay in laba nin oo dhallinyaro Soomaali ahaa ay ku geeriyoodeen xeebta Den Haag qiyaastii 1929kii halkaana lagu aasay. Kaydka dhexe ee magaalada ayuu ka soo helay magacyadoodii iyo xaashidii cadeynta u ahayn dhimashadoodii.  

Cabdiraxmaan Maxamed Abtidoon - a.abtidon@gmail.com - @AMAbtidoon

ARARTA MAANSADA

Abwaannada Soomaaliyeed qaarkood waxay maansadooda ku billaabaan ama dhextaal uga dhigaan, qeybo ujeedooyin kala geddisan leh oo ay ka mid yihiin faan, gooddin iyo hanjabaad ay kuwa kale ugu awood sheeganayaan, sidoo kale waxaa ka mid ah culeyska miisaanka iyo hogatusaaleynta maansada uu soo wado abwaanku. Tusaale kooban waxaan ugu soo qaadanayaa saddexda abwaan ee soo socota kala xilli iyo kala nooc maanso ah balse ay halkan isaga mid yihiin hordhaca suugaan-maanseedkooda ay ugu faanayaan kuwa kale ee ay ficiltan gabay dhex mari karto.

Waa Alla ha u naxariistee ninkii qeybta suugaanta soomaaliyeed ee saarka loo yaqaan kobciyey oo caan ka dhigay dadka soomaaliyeedna aad u yaqaannaan, waa Careys Ciise Kaarshe, abwaanka weyn ee suugaantiisa la wada jecelyahay Maxamed Ibraahim Warsame Hadraawi iyo darwiishkii weynaa Sayid Maxmed Cabdulle Xasan Alle ha u naxariistee. Waxana ay yiraahdeen oo maansadooda ay ku bilaabeen.

Careys wuxuu inta badan saarkiisa ku bilaabaa xaraf ka mid ah xarfaha carabiga marna uu uga soo degto meel ay kaga jirto looxa quraan. Halkan wuxuu ku soo qaadanayaa xarafka ‘F’ wuxuu yiri:

Careys Ciise Kaarshe

Rag baa fooxa u shitoo

Habeenoo idil fekera

Aniga oon faanahayn

Fahmadii way igu fiddayoo

Markaan faallada u kicitimo

Fallaar meel lagu fakiyiyo

Caanaha aan fuuqsadiyo

Hal faataxa iiga fudud

Faqrina waa iga fogyahay

Waxaa la sheegaa in Hadraawi muddo uusan wax tiring, ragbaa is weydiiyey maxaa helay, markaasuu tiriyey mid ka mid ah maansooyinkiisa kuwa ugu caansan markii dambe hees noqotay, waa ‘Hablaha geeska afrika’ oo uu ku bilaabay:

Maxamed I. W. Hadraawi

Ma geyoon ma gamashiyin

Ma gommodin ma gaagixin

Ma gabloobin maan gudhin

Mana gabin halkaygii

Gabaygiina maan deyn

Geeraarradaydii

Imminkaan gardaadshoo

Weli maan gunaanadin.

Murti nimaan gunteediyo

Baran gogol-dhiggeedoo

Gonda-degi aqoonoo

Garab-daar lahayn baa

Gawl-gawla hadalkoo

Kolba dhinac garoocdee

Sida webi Ganaanoo

Cirka godollo maaloo

Biyihii ku gaaxdiyo

Gebiyadii kusoo degey

Ku darsaday gufaaciyo

Guulama diriroo

Galli jabay habeenkii

Kolba gacan masoo rogay

Qudhaciyo galoolkii

Gunta xididka maw jaray

Dhulka wada galaal iyo

Gabbalaha ma kaga tegey

Afartaa geddaydii

Dhaha laygu garan jirey!

Waxaa la weriyaa in Sayidku farriin ugu dhiibay beel meel fog deggeneyd ninkii la oran jiray Xasan Gaaruf. Duca dheer uu kaga xijaabayey dhibaha uu socdaalkaa dheer kala kulmi karo kadib ayuu ujeedkii uu u socday ka hormarinayaa meerisyadan faanka ah, wuxuuna yiri:

Sayid Maxamed Cabdulle Xasan

...

Afartaasi waa heega roob, hababacdiisiiye 
Sidii hogol daruur hiifabaan, hibitiqaayaaye
Harawaatigii igama iman, hoorista ahaaye

Waxaan sana hamuuraba adaan, kuu hawalayaaye
Haddaan kugu hanqadho mowjadaad, ku hafan doontaaye
Hillaacaa indhaha kaala tegi, halalacdiisiiye

Hungurigiyo hoygaa qalbigu, kaa hadfahayaane

Hawadaa waxay kula ahaan, hirar madow weyne
Hinfidhka iga soo bixi naftaad, kala harbeysaaye

Heli meysid gabaygaan hayiyo, hooyo-waalaha e

Xuseen baan haguug ugu dhintiyo, haq iyo looyaane
Isaguba higgaadaan u qoray, heli aqoon waaye

Cabdiraxmaan Maxamed Abtidoon

Colombian Peace Process

I recently participated an event organised by Nansen Centre for peace and dialogue held in Nobel Peace centre in Oslo. The event was about Colombian peace process and forgiveness and was invited Bertha Lucia Fries a victim of bomb attack in Bogotá. I found her a very courageous person with a great heart.

On February 7 2003, Bertha Lucia Fries became victim of terror attack in a private social club in Bogotá while she was taking her dance lesson. In that bomb attack performed by FARC group killed 36 people and 150 injured including Ms B. L. Fries. At the beginning she has been suffocated by the pain and never thought to forgive, even because before that accident she was a successful consultant.

It took her long and painful eight years to recover from her physical injuries, and then, she realized there was more to repair: The hatred. She managed to have a dialogue with FARC members, most of them young men, and she realised that they too were victims by killing people and also killing themselves.

She has been accused by some people including her family and friends of suffering Syndrome of Stockholm by having empathy with those young men and women from the rebel group.

Bertha started to find an answer, “why?”, “why that attack and why in that place which was not that important”. Later she found the answer that she was looking for, but she did not want to share with us, she told us that she forgave her attackers, she also told us that after the forgiveness she found the best thing in her life “Inner Peace”.

Now Bertha Lucia Fries is well respected peace promoter and she is part of the reconciliation team in her country. After 52 years of civil war, Colombia now is about to turn a corner to start a new era of peace process and reconciliation.

This story reminds me the story of  the South African lady who met and forgave the man who killed her daughter. This shows also without dialogue, forgiveness and conciliation, peace is impossible.

After that event, I asked myself if one day I would be able to tell the story of many Somali Bertha Fries or Ginn Fourie who I am sure that they exist but are anonymous to the wider audience.

Cabdiraxmaan Maxamed Abtidoon